Współczesne instytucje kultury stoją przed wyzwaniem redefinicji swoich zadań w obliczu postępującej cyfryzacji i rosnącego znaczenia otwartych danych. Czujemy, że ten temat jest bardzo istotny i dlatego zgodnie z misją Centrum Humanistyki Cyfrowej od 2024 r. rozwijamy działania w tym obszarze. Coraz częściej mówi się o konieczności adaptacji do nowych technologii, które nie tylko wspierają procesy archiwizacji i udostępniania zasobów, ale także umożliwiają tworzenie interaktywnych doświadczeń dla zwiedzających oraz prowadzenie zaawansowanych badań we współpracy z instytucjami sektora GLAM (galeries, libraries, archives and museums; pol. galeries, biblioteki, archiwa i muzea).

Wdrażanie rozwiązań opartych na nowych technologiach, w tym wszechobecnej sztucznej inteligencji (AI), oraz na sieciach semantycznych otwiera nowe perspektywy dla kultury, czyniąc dziedzictwo bardziej dostępnym i angażującym. Otwarte dane to niejako przyszłość sektora. Jednak aby wykorzystywać je w etyczny sposób, potrzebne jest kontynuowania badań oraz wdrażanie odpowiednich standardów zarządzania informacjami.

Projekty cyfrowe i sieci semantyczne

Zapewnienie dostępu do danych w cyfrowych formatach przydatnych dla badaczy jest kluczowe dla rozwoju humanistyki, zwłaszcza jej aspektów cyfrowych. Nowoczesne metody naukowe, oparte na analizie dużych zbiorów danych oraz zaawansowanych technikach wizualizacji, wymagają stosowania formatów umożliwiających komputerowe przetwarzanie informacji. Wprowadzenie standardów metadanych, takich jak CIDOC CRM, Dublin Core czy LIDO, umożliwia spójne opisywanie i udostępnianie zasobów online. Sieci semantyczne, oparte na formacie RDF (Resource Description Framework), pozwalają na powiązanie danych w sposób zrozumiały dla komputerów, co z kolei ułatwia ich wyszukiwanie i integrację z innymi bazami danych.

Adnotacje semantyczne i ontologie wzbogacają te zasoby o znormalizowane, czytelne dla maszyn metadane, co ułatwia ich długoterminową interpretację i ponowne wykorzystanie, zwłaszcza w badaniach z zakresu humanistyki cyfrowej. Dzięki wspólnym słownikom i modelom danych, sieci semantycznej zapewniają interoperacyjność między różnymi archiwami i systemami, wspierając trwałość danych oraz ułatwiając integrację i migrację. Reprezentowanie tych danych jako grafów wiedzy tworzy elastyczne, rozszerzalne struktury bardziej odporne na zmiany technologiczne. Z perspektywy polskich instytucji wyzwaniem jest po pierwsze utrzymanie jakości i interoperacyjności danych pomimo dynamicznie ewoluujących technologii. Po drugie zapewnienie ich otwartości, zgodnie z potrzebami badaczy i badaczek cyfrowych, chcących operować na dużych zbiorach z wykorzystaniem technologii obliczeniowych. Rozwiązania te nie tylko umożliwiają naukowcom formułowanie nowych pytań, ale także sprzyjają bardziej kompleksowemu rozumieniu relacji pomiędzy obiektami kultury i ich kontekstami.

Dr Gabriela Manista i Dr Marta Świetlik podczas Konferencji Narodowego Instytutu Muzeów

Nasze refleksje na temat semantycznego modelowania i udostępniania danych dziedzictwa kulturowego w Polsce przedstawiliśmy podczas konferencji „Digitalizacja w muzeach – forum dyskusyjne”, której tematem przewodnim była trwałość informacji.

Nagranie wystąpienia: https://www.youtube.com/live/m27yFUoqhZ4

Więcej na temat metadanych: https://otwartanauka.hypotheses.org/1350

Sztuczna inteligencja, czyli sztuka inteligencja!

Sztuczna inteligencja przestała być jedynie futurystycznym pojęciem – stała się integralnym narzędziem wspierającym zarządzanie zasobami muzealnymi. AI umożliwia automatyzację procesów archiwizacyjnych, analizę dużych zbiorów danych oraz personalizację doświadczeń zwiedzających. Systemy oparte na tej technologii, np. chatboty, wirtualni przewodnicy czy interaktywne aplikacje edukacyjne, pomagają w angażowaniu odbiorców i dostosowywaniu treści do ich potrzeb. Kolejnym z przykładów wykorzystania AI jest analiza obrazów, umożliwiająca rozpoznawanie obiektów i automatyczne katalogowanie dzieł sztuki. AI wspiera również konserwację zabytków poprzez predykcję potencjalnych uszkodzeń i monitorowanie warunków środowiskowych.

Tym właśnie zajmuje się projekt „Sztuka Inteligencja – analiza i wykorzystanie sztucznej inteligencji w muzeach” (finansowany ze środków KPO dla Kultury, realizowany przez pracowniczkę CHC Gabrielę Manista). Blog będący efektem tego przedsięwzięcia będzie koncentrował się na trendach, nowościach i badaniach dotyczących wykorzystania AI w muzeach, z perspektywy wystawiennictwa, gromadzenia i archiwizacji, upowszechniania dziedzictwa oraz edukacji i badań. Celem bloga jest eksploracja potencjału AI w transformacji tradycyjnych przestrzeni muzealnych w interaktywne środowiska oraz dzielenie się wiedzą i doświadczeniami z sektorem GLAM, zwłaszcza z muzealnikami i entuzjastami nowych technologii.

Zobacz poster projektu zaprezentowany podczas HumanTech Summit 2024 , na Uniwersytecie SWPS.

Blog projektowy: www.sztukainteligencja.com

HERIFORGE – innowacja w zarządzaniu dziedzictwem kulturowym

Projekt HERIFORGE (cultural HERitage and Immersive technologies for innovation FORGE, finansowany przez Horyzont Europa) stanowi przykład innowacyjnego podejścia do zarządzania dziedzictwem kulturowym z wykorzystaniem technologii XR (rozszerzonej rzeczywistości). Skupia się na tworzeniu sieci innowacyjnych hubów w Polsce, na Cyprze i w Turcji, wspierających współpracę między sektorem kultury, biznesem i środowiskiem naukowym.

Celem HERIFORGE jest transformacja dziedzictwa kulturowego z podejścia skoncentrowanego na ochronie na strategię promującą jego kreatywne wykorzystanie. Projekt rozwija narzędzia umożliwiające badania i innowacje, takie jak Data Orchestration Platform (DOP), służąca do zarządzania danymi cyfrowymi. Dzięki temu wspiera powstawanie nowych modeli biznesowych, które wykorzystują technologie XR do edukacji, turystyki i społecznego zaangażowania. Projekt kładzie nacisk na odpowiedzialne wykorzystanie technologii, podkreślając etyczne aspekty cyfryzacji i zapewniając zgodność z europejskimi strategiami, takimi jak Konwencja Faro. Przewidywane rezultaty obejmują zwiększenie widoczności dziedzictwa kulturowego, rozwój innowacyjnych ekosystemów badawczych i wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw w sektorze kreatywnym.

W grudniu odbyło się pierwsze spotkanie całego zespołu projektowego HERIFORGE online, które stanowiło wstęp do działań. Kick-off projektu zaplanowany jest na styczeń 2024 w Poznaniu, a CHC będzie zajmowało się pierwszą fazą działań – zbieraniem i analizą danych dotyczących krajobrazu lokalnych i europejskich polityk istotnych dla innowacyjnego i odpowiedzialnego ponownego wykorzystania (reuse) dziedzictwa kulturowego za pomocą technologii XR. 

Więcej informacji na temat projektu: www.heriforge.eu/