Pojęcie innowacji często jest nadużywane i nie zawsze odnosi się do tego, czym innowacja w istocie jest, czyli praktycznym rozwiązaniem problemu lub udoskonaleniem już istniejącego rozwiązania. Innowacja stała się słowem wytrychem, pozwalającym na przyciągnięcie uwagi potencjalnych sponsorów, grantodawców lub użytkowników. Nie oznacza to jednak, że innowacyjność jest czymś zmyślonym, a z prawdziwymi innowacjami mamy do czynienia tylko sporadycznie. Innowacyjność to przede wszystkim otwartość i gotowość do tego, aby zmieniać zastaną rzeczywistość, poprawiać to, co się już nie sprawdza, a czasem także, aby całkowicie odrzucić stare i zrobić miejsce na nowe, bardziej aktualne zastosowania. Laboratorium innowacji OPERAS powstało po to, aby tę gotowość do zmian podsycać, stymulować i przekuwać w skuteczne i szeroko stosowane praktyki, metody i narzędzia. 

W listopadzie opublikowaliśmy pierwsze studium prezentujące cele, dotychczasowe działania i plany rozwojowe OPERAS Innovation Labu, jest to więc już najwyższa pora, aby przybliżyć Lab także naszym polskim odbiorcom i odbiorczyniom. 

Laboratorium innowacji

Innovation Lab to usługa OPERAS, której zadaniem jest wspieranie innowacji w humanistyce i naukach społecznych, a głównym obszarem zainteresowań Labu jest komunikacja naukowa. 

Komunikacja naukowa nie tyle potrzebuje innowacji, ile innowacyjność jest jej cechą konstytutywną. Jeśli rozumieć komunikację jako przekaz i odbiór, którego celem jest skuteczne porozumienie się wszystkich stron biorących udział w procesie, to nie będziemy mieć wątpliwości, że jest to dziedzina o dużym potencjale zmiany i podatna na wprowadzanie udogodnień służących większej skuteczności przekazu. Jeśli komunikację naukową potraktujemy nie tyle jako przekaz wiedzy, ile jako kluczowy element procesu tworzenia i organizowania naszej rzeczywistości naukowej i społecznej, to zobaczymy, że spektrum działalności Labu znacząco się rozszerza (por. Kulczycki 2016, 87 i nn.). Dla przykładu, jeśli za innowacyjną uznamy określoną praktykę otwierania danych badawczych, to nie wprowadzimy jej skutecznie w użycie bez zmienienia również sposobów prowadzenia badań, a zatem metod badawczych. I dlatego komunikacja naukowa i to jak ją rozumiemy, choć wydaje się końcowym etapem badań, w rzeczywistości przenika całość procesu, wpływa na niego i go zmienia. Innovation Lab chce zarówno obserwować innowacyjność w komunikacji naukowej, aby czerpać wiedzę o działaniach społeczności humanistyki i nauk społecznych, jak i stymulować procesy zmiany. 

Celem działalności Labu jest z jednej strony prowadzenie badań nad innowacyjnością i innowacyjnymi praktykami w naszej dziedzinie, z drugiej zaś wdrażanie wspólnie z twórcami nowych usług i rozwiązań. Na OPERAS Innovation Lab składają się Observatory (Obserwatorium) i Accelerator (Akcelerator). Dzięki istniejącej od lipca 2023 r. stronie Innovation Lab Observatory każdy może zapoznać się z podstawowymi wartościami i celami zespołu stojącego za laboratorium. W części poświęconej obserwacji m.in. dzięki czterem studiom przypadku zebraliśmy wiedzę o potrzebach i wyzwaniach różnych typów projektów, w szczególności multimedialnych czasopism oraz serwisów ułatwiającym wyszukiwanie informacji (więcej o czterech przypadkach możecie przeczytać na blogu). Observatory będzie odpowiadało również za prowadzenie badań użytkowników i analizy innowacyjności w komunikacji naukowej. Potrzeba tego typu badań była jednym z powodów, dla których powstał Lab. 

W ramach Observatory zapraszamy twórców narzędzi i rozwiązań do prezentowania swoich projektów. W listopadzie zamieściliśmy wpis o konwerterze JATS XML autorstwa chorwackiego zespołu SRCE z Uniwersytetu w Zadarze. Jeśli więc chcecie się dowiedzieć, jak można ułatwić sobie pracę z tym formatem, warto zapoznać się z tym tekstem. 

Accelerator wspiera rozwój i wdrażanie innowacyjnych rozwiązań. W 2025 r. uruchomi ofertę usług konsultingowych, szkoleń i wsparcia w staraniach o uzyskanie finansowania. Twórcy chcą pomagać w przekształcaniu pomysłów w konkretne projekty, w tym pilotażowe wdrożenia. Już wkrótce napiszemy o tej części działań Labu więcej.

Poprzez kanały komunikacyjne (media społecznościowe, Observatory, webinary, konferencje) Lab będzie promował swoje usługi, nawiązywał nowe kontakty, a także zapraszał do współpracy. Bank pomysłów natomiast ma charakter wewnętrzny – będzie to baza danych gromadząca informacje o problemach, rozwiązaniach, potencjalnych partnerstwach i możliwościach finansowania.

Innovation Lab: Polska w centrum europejskiej nauki

Innovation Lab to wyjątkowy projekt, w którym Instytut Badań Literackich PAN odgrywa kluczową rolę. Jesteśmy pomysłodawcami i współtwórcami tej inicjatywy, dzięki czemu jako jedyna usługa OPERAS Lab będzie posadowiony w Polsce. Innovation Lab ma stać się kluczowym elementem infrastruktury OPERAS ERIC, wzmacniając pozycję Polski w europejskiej infrastrukturze badawczej. 

OPERAS-PL w ramach działań Labu chce stworzyć polską społeczność, zaangażowaną w innowacyjną komunikację naukową w humanistyce. Do społeczności zapraszamy przedstawicieli i przedstawicielki instytucji akademickich i publicznych, dostawców rozwiązań, akademickich startupów, centrów innowacji i transferu technologii. Poprzez Lab będziemy testować nowe pomysły i rozwiązania dla polskiej humanistyki. Na początek planujemy stworzenie dwóch specjalnych grup roboczych: 

• ds. AI i LLM, która będzie pełnić rolę ciała doradczego w zakresie zagadnień etyczno-prawnych rozwoju polskich LLM, 
• ds. ścieżek wpływu HS, której zadaniem będzie sprzężenie usług i oferty OPERAS-PL z potrzebami w zakresie wpływu społecznego.

Jeśli chcesz poczytać więcej o Labie i dowiedzieć się jak włączyć się w naszą działalność, zajrzyj do zakładki Get involved na stronie Innovation Lab Observatory.

Autorka: Magdalena Wnuk