11 kwietnia 2025 r. w siedzibie Poznańskiego Centrum Superkomputerowo-Sieciowego (PCSS) odbyło się ogólnopolskie spotkanie poświęcone rozwojowi diamentowego modelu otwartego dostępu (Diamond Open Access) w Polsce. Wydarzenie zgromadziło przedstawicielki redakcji i bibliotek, badaczki i badaczy oraz dostawców usług technologicznych zainteresowanych budową zrównoważonego systemu publikowania bez opłat dla autorów i czytelników.
Polski głos w europejskim dialogu – otwarcie konferencji
Konferencję otworzyło wystąpienie Magdaleny Wnuk (IBL PAN), która przedstawiła polski kontekst rozwoju diamentowego otwartego dostępu, akcentując jego oddolny, społecznościowy charakter oraz znaczenie dla humanistyki i nauk społecznych. Przypomniała m.in. treść Manifestu Otwartej Humanistyki, podpisanego przez ponad 200 osób i instytucji w Polsce, oraz wskazała na aktywność krajowych partnerów w ramach międzynarodowych projektów i inicjatyw, takich jak DIAMAS, CRAFT-OA czy infrastruktura OPERAS.
Magdalena Wnuk przybliżyła również działania European Diamond Capacity Hub (EDCH) oraz znaczenie konsorcjum OPERAS-PL, które skupia dziewięć instytucji – w tym IBL PAN, PCSS, ICM UW, UAM, UŁ i UŚ, Fundację Centrum Cyfrowe oraz Politechnikę Wrocławską – działających na rzecz rozwoju otwartej komunikacji naukowej w Polsce. W wystąpieniu podkreśliła, że rozwój diamentowego OA wymaga dziś nie tylko wsparcia technologicznego, lecz także stabilnego finansowania i politycznego uznania na poziomie krajowym i europejskim.
DOAS – standard jakości i profesjonalizacji czasopism
Jednym z głównych punktów programu była prezentacja standardu DOAS (Diamond Open Access Standard), przygotowana przez Mateusza Franczaka (IBL PAN). Standard DOAS to owoc trzyletnich prac międzynarodowego konsorcjum w ramach projektu DIAMAS, wspieranego przez program Horyzont Europa.
DOAS obejmuje siedem kluczowych obszarów działalności wydawniczej: zarządzanie, rzetelność naukową, otwartą naukę, usługi techniczne, komunikację, równość i wielojęzyczność oraz strukturę finansowania. Zaprojektowano również narzędzie do samooceny, które umożliwia redakcjom diagnozę mocnych stron i obszarów wymagających poprawy.
Dopełnieniem tej prezentacji był przegląd narzędziownika DIAMAS Toolsuite, który oferuje szereg praktycznych zasobów wspierających redakcje w codziennej pracy – od zarządzania IT, przez produkcję redakcyjną, po komunikację i konserwację infrastruktury.
Wszystko to służy nie tylko poprawie jakości czasopism, lecz także wzmocnieniu ich pozycji jako zaufanych źródeł naukowej wiedzy.
📑 Prezentacja dot. standardu DOAS i narzędzi DIAMAS: https://zenodo.org/records/15173569
🔗 Dokument DOAS w języku polskim: https://zenodo.org/records/15172979
🔗 Dokument DOAS w języku angielskim: https://zenodo.org/records/13820036
🔗 Narzędzie do samooceny: https://diamas.fecyt.es/
🔗 Narzędziownik DIAMAS: https://toolsuite.diamas.org/
Diamond Discovery Hub – zwiększenie widoczności czasopism
Kolejna prezentacja, przygotowana przez Łukasza Dumiszewskiego (ICM UW), dotyczyła Diamond Discovery Hub (DDH) – nowej, otwartej platformy indeksującej czasopisma diamentowe w Europie. Narzędzie powstało w ramach projektu CRAFT-OA i stanowi odpowiedź na problemy zidentyfikowane w badaniach: brak spójnych definicji diamentowości, rozproszenie danych oraz ograniczona widoczność wielu cennych tytułów naukowych.
DDH gromadzi czasopisma spełniające kryteria diamentowości, takie jak brak opłat, otwarta licencja, dostępność dla wszystkich autorów, czy przynależność do społeczności akademickiej. Platforma jest zintegrowana z zaufanymi systemami źródłowymi, obsługuje różne formaty danych i działa zgodnie z zasadami dostępności (WCAG).
Prezentacja zakończyła się demonstracją możliwości systemu – od wyszukiwania czasopism, przez edytowanie metadanych, po dodawanie nowych tytułów. Dzięki DDH czasopisma z całej Europy zyskują nie tylko lepszą widoczność, ale również narzędzie do potwierdzania swojej transparentności i jakości. Narzędzie nie jest jeszcze publicznie dostępne, jego oficjalna premiera jest zaplanowana na czerwiec 2025.
📑 Prezentacja nt. Diamond Discovery Hub (CRAFT-OA): https://zenodo.org/records/15223707
Wspólna przyszłość diamentowego OA
Spotkanie w Poznaniu zainicjowało ważną dyskusję o budowie trwałego i sprawiedliwego systemu wspierającego czasopisma diamentowe w Polsce. Dotyczyła m.in. roli instytucji krajowych, potencjalnych mechanizmów finansowania, wsparcia technologicznego oraz wzmocnienia współpracy międzynarodowej.
Dziękujemy wszystkim uczestniczkom i uczestnikom za obecność, aktywny udział i gotowość do wspólnego działania. Szczególne podziękowania kierujemy do naszych partnerów – PCSS oraz ICM UW – za gościnność i wsparcie organizacyjne.
🎥 Nagranie wydarzenia dostępne jest na naszym kanale YouTube:
👉 https://www.youtube.com/watch?v=ItXxGUnuBuQ
/ Autor wpisu: Mateusz Franczak (IBL PAN)
Autorem wszystkich zdjęć jest Maciej Rutkowski (PCSS)