Za nami intensywny rok badań, warsztatów i podróży. Projekt SCIROS – Strategic Collaboration for Interdisciplinary Research on Open Science in the SSH, właśnie przekroczył półmetek. Z końcem zimy zamykamy etap kwerend i wizyt studyjnych, a przed nami przedostatni wyjazd – w listopadzie odwiedzimy partnerów w Monachium. Z początkiem nowego roku przystąpimy do analizy zgromadzonych danych, by przekuć je w kolejne formy komunikacji naukowej – wpisy blogowe, podcasty i artykuły. To właściwy moment, by zatrzymać się na chwilę i przyjrzeć temu, co już udało się zrealizować.
Od wspólnego startu do badawczego rytmu
Pierwsze spotkanie projektu – kick-off meeting w Warszawie (listopad 2024) – wyznaczyło kierunek całej naszej pracy. Podczas dwudniowych warsztatów zespół IBL PAN wraz z partnerami z Luksemburga, Finlandii, Portugalii, Francji, Niemiec i Włoch opracował wspólne ramy koncepcyjne i metodologiczne badań nad otwartą nauką. Ustaliliśmy też zasady współpracy, harmonogram wizyt studyjnych i plan upowszechniania wyników.
W międzyczasie powstała identyfikacja wizualna projektu, uruchomiliśmy blog sciros.hypotheses.org oraz rozpoczęliśmy działalność podcastową (Big Open Science Podcast). Nasz zespół w Polsce liczy osiem osób, ale z partnerami z zagranicy tworzymy społeczność około 25 badaczek i badaczy – wspólnie eksplorujących różne wymiary otwartej nauki.
W drodze – nauka w podróży
Jednym z filarów SCIROS są wizyty studyjne u partnerów projektu. To właśnie podczas nich najlepiej widać, jak różnorodne formy może przybierać otwarta nauka w praktyce.
Pierwsza wizyta odbyła się w marcu 2025 roku w Luksemburgu, w Centre for Contemporary and Digital History (C²DH). Warsztaty zatytułowane “Sustaining and Innovating Open Research Infrastructures” poświęcone były zrównoważonym modelom zarządzania i innowacjom w infrastrukturach badawczych. Wśród uczestników znaleźli się m.in. Emma Schymanski, Louis Colnot, Sy Holsinger czy Elena Sokolova. Spotkanie zainaugurowało cykl sześciu warsztatów SCIROS, a jednym z jego efektó były dwa odcinki podcastu Big Open Science, nagrane w profesjonalnym studiu C²DH.
Druga wizyta, w maju 2025 roku, odbyła się w Hanken School of Economics w Helsinkach, gdzie współorganizowaliśmy warsztat satelitarny podczas konferencji RESSH 2025 (Research Evaluation in the Social Sciences and Humanities). Dyskutowaliśmy o tym, jak otwarta nauka może wspierać bardziej inkluzywne i sprawiedliwe modele oceny badań. Wydarzenie zgromadziło badaczy z całej Europy i znacząco zwiększyło rozpoznawalność projektu SCIROS. Tym razem nagraliśmy dwa odcinki podcastu o charakterze bardziej eksperymentalnym – jeden reporterski, drugi dokumentujący warsztaty.
Jesienią kontynuowaliśmy cykl warsztatów SCIROS, które stały się prawdziwą podróżą po różnych wymiarach otwartej nauki. W Marsylii (OpenEdition) zagłębialiśmy się w wyzwania metodologiczne i praktyki otwartej nauki w humanistyce, dyskutując o tym, czym jest otwarta nauka i jakie daje możliwości współpracy międzydyscyplinarnej. W Coimbrze (University of Coimbra) warsztaty i hackathon pozwoliły uczestniczkom i uczestnikom wymieniać doświadczenia w ocenie, tłumaczeniu i łączeniu inicjatyw otwartej nauki, pokazując, jak lokalne społeczności badawcze mogą wprowadzać innowacje w globalnym kontekście. Najbliższy warsztat w Monachium (TUM) będzie poświęcony teorii otwartej nauki, połączonej z sesjami projektowymi (design thinking), które mają na celu opracowanie praktycznych rozwiązań wobec wyzwań związanych z dezinformacją i kryzysem zaufania w nauce. Cykl zakończy wizyta w Mediolanie (styczeń 2026). Każde spotkanie łączy elementy merytoryczne z interaktywnymi sesjami warsztatowymi, gromadząc minimum 15 uczestniczek i uczestników – od doktorantek i doktorantów po profesorki i profesorów – w duchu prawdziwie otwartej współpracy, gdzie wiedza powstaje wspólnie, w dialogu i wymianie doświadczeń.
W październiku odbyło się również specjalne wydarzenie pod patronatem SCIROS – seminarium „Open Data in Art Research: Practices and Innovations in Museum Collaboration” w Polskiej Akademii Nauk – Stacji Naukowej w Wiedniu. Wzięły w nim udział badaczki i badacze z Polski i Austrii, w tym partnerki i partnerzy z sieci DArtHist Austria oraz Stowarzyszenia Wikimedia Polska. Uczestnicy poznawali konkretne projekty cyfrowej humanistyki dotyczące dziedzictwa kultury i sztuki, a w warsztacie praktycznym eksplorowali konkretne możliwości badawcze, jakie daje wykorzystanie otwartych danych w tego typu projektach. Seminarium połączyło teorię z praktyką, umożliwiając uczestnikom doświadczenie, jak otwarte dane mogą wspierać badania i współpracę międzyinstytucjonalną w obszarze cyfrowej humanistyki.
Badania, dane, komunikacja
Po roku intensywnej pracy projekt wszedł w fazę pogłębionej analizy, a pierwsze wyniki zostały opublikowane w notatniku badawczym. W ramach badania Infrastruktury Otwartej Nauki zgłębiamy modele zaangażowania użytkowników i trwałość europejskich infrastruktur badawczych. W obszarze Teorii Otwartej Nauki analizujemy dane bibliometryczne z baz Scopus, Web of Science i OpenAlex, poszukując wzorców i trendów w praktykach otwartej nauki, natomiast zespół Praktyki Otwartej Nauki opracowuje modele finansowania Diamond Open Access i dokumentuje mechanizmy wspierania czasopism non‑APC.
Blog SCIROS stanowi przestrzeń do dzielenia się nie tylko wynikami, ale również całym procesem badawczym – publikujemy relacje z warsztatów, przewodniki metodologiczne, zestawy danych i zapowiedzi wydarzeń, pokazując, że otwarta nauka to przede wszystkim transparentność codziennej pracy badaczek i badaczy.
Big Open Science Podcast – nauka w wersji audio
Równolegle rozwijamy Big Open Science Podcast, serię rozmów i reportaży z wydarzeń projektowych. Do tej pory powstało pięć odcinków, a kolejne dwa są w produkcji. Nagrywamy w różnych miejscach Europy – od profesjonalnego studia C²DH po mobilne nagrania z konferencji – a każdy odcinek ma transkrypt dostępny na blogu. Podcast można znaleźć na wszystkich głównych platformach: Spotify, Apple Podcasts, Deezer, Amazon Music i iHeart Radio. W maju 2025 przedstawiliśmy BIGOS podczas 5th Annual Humanities Podcasting Network Symposium: “Podcasting & Power”, w sesji Podcasting as a Platform for Political Discourse, dzieląc się doświadczeniami w komunikowaniu otwartej nauki w formacie audio.
Otwartość w praktyce – także komunikacyjnej
SCIROS to także praktyczne wdrażanie otwartej nauki w międzynarodowym wymiarze. Jeden z członków zespołu zaprezentował projekt w Peru, prowadząc warsztat “Open Science. Digital Re-Formation and Jesuit Studies” w ramach gościnności Universidad Antonio Ruiz de Montoya. Warsztat pokazał, jak otwarta nauka może wspierać transformację badań w humanistyce, wprowadzając innowacyjne podejścia do pracy z danymi i projektami cyfrowymi, jednocześnie podkreślając rolę SCIROS w budowaniu międzynarodowego dialogu i promowaniu otwartych praktyk badawczych.
Równolegle prezentujemy działania projektu na konferencjach – od DIAMAS w Brukseli, przez UNESCO Open Science Monitoring w Paryżu, po DH 2025 w Lizbonie. W 2025 roku przygotowaliśmy dziewięć abstraktów, wszystkie zostały przyjęte, co pokazuje, że tematyka otwartej nauki w humanistyce i naukach społecznych trafia w sedno globalnej debaty akademickiej. Nasze prezentacje i postery publikujemy na platformie Zenodo (https://zenodo-rdm.web.cern.ch/communities/sciros/records).
Co dalej?
Przed nami ostatni etap cyklu wizyt i rozpoczęcie fazy analityczno‑komunikacyjnej. W 2026 roku projekt SCIROS skupi się na przetwarzaniu i analizie zgromadzonych danych oraz ich przekształcaniu w publikacje naukowe, raporty i artykuły popularnonaukowe. To czas, w którym wyniki naszych badań zostaną podsumowane, uporządkowane i udostępnione szerokiej społeczności badaczek i badaczy zainteresowanych otwartą nauką.Równolegle będziemy rozwijać kanały popularyzacji wiedzy, takie jak blog SCIROS i Big Open Science Podcast, aby dotrzeć z praktycznymi wnioskami do szerszego grona odbiorców.
Kulminacyjnym momentem będzie konferencja końcowa w Warszawie, planowana na maj 2026, która zgromadzi badaczki i badaczy oraz partnerki i partnerów projektu z całej Europy. To wydarzenie nie tylko pozwoli podsumować dotychczasowe doświadczenia i odkrycia, ale także stworzy przestrzeń do inspirującego dialogu, wymiany doświadczeń i planowania kolejnych inicjatyw w obszarze otwartej nauki i cyfrowej humanistyki.
/aut. Gabriela Manista, Marta Świetlik