Warszawa, wrzesień 2024
Manifest przygotowano w ramach prac Centrum Humanistyki Cyfrowej IBL PAN
Otwarta nauka to przyszłość humanistyki i podstawa jej wpływu społecznego. Otwarta wymiana wiedzy napotyka dziś na takie bariery jak uzależnienie oceny jakości publikacji od komercyjnych platform zarządzania wiedzą, nieobecność różnorodnych form otwartej komunikacji naukowej w systemie ewaluacji, a także brak takiej krajowej polityki otwartości, która zachęciłaby uczonych, redakcje czasopism i wydawnictwa do wdrażania praktyk otwartej nauki. Chcemy to zmienić! Postulujemy, by nowy system ewaluacji uwzględniał i wspierał praktyki otwartej nauki, a także efekty badań naukowych właściwe humanistyce. Ponadto dla rozwoju i umiędzynarodowienia humanistyki kluczowe jest systemowe wspieranie wydawnictw wprowadzających modele otwartego publikowania, a także inwestowanie w krajową infrastrukturę otwartej nauki.
Otwarta nauka to o wiele więcej niż sam otwarty dostęp, który w wersji płatnej dla twórców (tzw. złota droga) czy samoarchiwizacji w repozytorium (tzw. zielona droga) stanowi niedoskonałą protezę skutecznej komunikacji naukowej. Postulat otwartego dostępu został zawłaszczony przez międzynarodowe korporacje, które (podobnie jak inni giganci technologiczni), oferują użytkownikom swych platform zarządzania wiedzą część usług w dziedzinie udostępniania i agregowania danych o publikacjach naukowych za darmo, aby ugruntować oligopol w tym obszarze i utrzymać decydujący wpływ na polityki naukowe, zwłaszcza na ewaluację badań. Ten model biznesowy tylko pozornie znosi bariery ekonomiczne. Zarówno instytucje naukowe jak i sami naukowcy płacą podwójnie, tzn. ponoszą zarówno koszty udostępniania wyników badań na tych platformach, jak i koszty subskrypcji baz danych11. W efekcie system ten utrwala korzystne dla korporacji hierarchie prestiżu, w których główną rolę odgrywają treści umieszczone na danej platformie. Interes ekonomiczny utrzymania tego stanu rzeczy jest ogromny: marża zysku największych komercyjnych dostawców wiedzy sięga 40%, podobnie jak największych gigantów technologicznych, z tą istotną różnicą, że źródłem zysku są tutaj nie reklamodawcy, a podatki, z których finansowana jest nauka2. Dominacja międzynarodowych platform wydawniczych coraz częściej spotyka się ze sprzeciwem, a nawet bojkotem ze strony europejskich instytucji nauki, m.in. w Finlandii, Francji, Niemczech, Holandii, Norwegii, Szwecji, Ukrainie i we Włoszech, a także w Kanadzie i USA3. Polska nauka również nie powinna godzić się z tym dyktatem, który drenuje środki przeznaczone na badania i tłumi komunikację naukową!
Potrzebujemy systemu komunikacji naukowej, który zapewni nieskrępowany barierami ekonomicznymi czy prestiżowymi obieg myśli i odkryć naukowych, tak wewnątrz środowiska naukowego, jak i pomiędzy nauką i społeczeństwem, przy zachowaniu akademickich mechanizmów kontroli jakości. Tylko taki system pozwala społeczeństwu skutecznie reagować na kryzysy, lepiej ważyć opinie i przeciwdziałać szerzeniu się szkodliwych społecznie mitów. Międzynarodowy ruch na rzecz tak rozumianej otwartej nauki, skupiony wokół inicjatyw, takich jak Plan S, DORA czy CoARA, z każdym rokiem przybiera na sile, a zasady i praktyki przez ten ruch propagowane cieszą się wsparciem Parlamentu Europejskiego4, Komisji Europejskiej5 i UNESCO6.
Humanistyka jest awangardą otwartej nauki. Swobodny przepływ myśli i idei leży u jej źródeł i powinien stanowić domyślny sposób dzielenia się wiedzą. To właśnie w międzynarodowej humanistyce dynamicznie rozwija się dziś diamentowy model otwartego dostępu7, w którym ani autor, ani czytelnik nie ponoszą opłat, zaś środki publiczne bezpośrednio wspierają infrastruktury wydawnicze. Większość polskich czasopism humanistycznych działa w ramach tego modelu8.
Cechami szczególnymi otwartej humanistyki są wielojęzyczność i biblioróżnorodność9, które pozwalają jej docierać z wiedzą do różnych odbiorców i wspólnot, również lokalnych i rozproszonych, w formie, jaka jest im najbliższa. Jednocześnie otwartość jest narzędziem umiędzynarodowienia, ułatwiającym zaistnienie polskich tekstów i danych humanistycznych w europejskich oraz światowych systemach wiedzy wykraczających poza ramy narzędzi komercyjnych dostawców. Dzięki rozwiniętej technologii automatycznych tłumaczeń humaniści nie muszą porzucać swojego aparatu badawczego, swoistej problematyki czy struktur wytwarzania wiedzy, by dostosować je do wymogów anglojęzycznej komunikacji naukowej. Wybór języka komunikacji powinien zależeć od tematów badawczych i docelowych odbiorców, ponieważ humanistyka może odgrywać istotną rolę zarówno w obiegu międzynarodowym, jak i lokalnym.
Uwzględniając specyfikę humanistycznej komunikacji naukowej, jej oceny i nośników, prezentujemy cztery postulaty, których realizacja pozwoli urzeczywistnić projekt otwartej humanistyki w Polsce.
1. System ewaluacji powinien uwzględniać i wspierać praktyki otwartej nauki
System ewaluacji i, w konsekwencji, finansowania jednostek naukowych w Polsce powinien nie tylko wspierać rozwój praktyk otwartej nauki, ale w dłuższej perspektywie przyjąć jej wartości i standardy jako fundament polityki naukowej. Oznacza to uznanie i premiowanie takich praktyk, jak publikowanie w otwartym dostępie, udostępnianie danych badawczych zgodnie z zasadami FAIR10, tworzenie otwartych podręczników i materiałów dydaktycznych, czy angażowanie się w projekty nauki obywatelskiej.
W nauce polskiej istnieje zasadnicza sprzeczność w podejściu do praktyk otwartościowych. Z jednej strony Ministerstwo Nauki zbiera informacje z zakresu otwartego dostępu (np. poprzez POL-on), a instytucje finansujące badania naukowe wymagają, żeby finansowane przez nie projekty wdrażały zasady i praktyki otwartej nauki, widząc w tym oczywiste korzyści: zwiększenie wpływu społecznego i transparentności badań naukowych, oszczędności generowanych przez ponowne wykorzystanie danych i wyników badań oraz wzmocnienia przepływu idei, koncepcji badawczych i rozwiązań. Z drugiej strony Polska nie wypracowała polityki otwartości, poza zestawem luźnych rekomendacji11, a system ewaluacji naukowej zupełnie pomija działania na rzecz otwartości, nie oferując zachęt do ich podejmowania. Tracą na tym zarówno nauka, jak i społeczeństwo.
Humanistyka jest wyjątkowym przykładem dziedziny wiedzy, w której praktyki otwartej komunikacji naukowej są powszechnie uznane i stosowane, mimo braku systemowych korzyści. Brak kompleksowego uwzględnienia i wsparcia otwartości w całym procesie badawczym – od tworzenia danych, przez publikowanie i wydawanie, po ewaluację – jest szczególnie dotkliwy dla humanistyki ze względu na jej misję i docelowo grozi ograniczeniem naturalnie otwartych procesów komunikacji.
2. Ocena dorobku powinna uwzględniać różnorodne efekty badań naukowych właściwe humanistyce
Konieczne jest przyjęcie jasnych kryteriów oceny dla form komunikacji naukowej innych niż artykuł czy monografia, uwzględniających ich wartość naukową, innowacyjność i wpływ społeczny. Kryteria te powinny zostać wypracowane wspólnie przez całe środowisko naukowe, a następnie uwzględnione w systemie ewaluacji. Tylko wtedy będziemy mogli w pełni docenić różnorodność i bogactwo współczesnej komunikacji naukowej w humanistyce.
Mimo że ocena dorobku bierze dziś pod uwagę głównie monografie i artykuły, krajobraz komunikacji naukowej w humanistyce jest znacznie bogatszy, obejmujący m.in. bibliografie, leksykony, edycje, atlasy. Cyfrowe narzędzia stworzyły nowe możliwości komunikacyjne – od prowadzenia otwartych dyskusji i ogólnodostępnych notatników badawczych online, przez współtworzenie internetowych słowników, encyklopedii czy edycji cyfrowych, po publikowanie cyfrowych zbiorów danych i wizualizacje wyników badań. Te wielorakie, praco- i czasochłonne inicjatywy są istotną częścią działalności naukowej, niezbędną dla rozwoju danej dziedziny, a zatem powinny być uwzględnione w ocenie dorobku naukowego12.
3. Należy wspierać wprowadzanie i utrzymywanie przez wydawców modeli otwartego publikowania
Postulujemy stworzenie systemowej polityki otwartego dostępu do publikacji, która obejmie nie tylko „miękkie” zalecenia dla wydawców i agencji finansujących badania, ale także szczegółowy program finansowania transformacji cyfrowej opartej na zasadach otwartej nauki dla wydawnictw naukowych, zwłaszcza tych wydawanych przez jednostki akademickie.
O ile większość polskich czasopism to czasopisma otwarte, które publikują swoje numery w sieci od razu lub po okresie krótkiego embarga, o tyle monografie nadal publikowane są głównie tradycyjnie. Badanie potrzeb wydawców przeprowadzone przez OPERAS-PL w latach 2022-2023 pokazało, że modele publikowania monografii w otwartym dostępie opierają się głównie na deponowaniu prac w repozytoriach lub publikowaniu ich za opłatą (tzw. BPC – book processing charges) w formatach elektronicznych. Choć są to działania niewątpliwie zwiększające otwartość dorobku naukowego, nie stanowią one jednak systemowego i trwałego wsparcia. Polscy wydawcy borykają się przede wszystkim z niedostatkiem środków na powiększenie zespołów redakcyjnych oraz na wdrożenie odpowiedniej infrastruktury cyfrowej13.
Brakuje krajowych, instytucjonalnych i wydawniczych polityk otwartości oraz regulacji dotyczących otwartego dostępu do monografii. Polska nie jest odosobnionym przypadkiem zaniedbania w tym obszarze, co wynika z przeglądu istniejących polityk w krajach Europejskiego Obszaru Naukowego, przeprowadzonego w ramach projektu PALOMERA14. Przy braku wsparcia ze strony instytucji zarządzających nauką czy agencji finansujących badania wydawcy coraz częściej decydują się na publikowanie w otwartym dostępie, wybierając przeważnie tzw. zieloną drogę. Wdrożenie nowych rozwiązań czy rozwój już istniejących, w tym modelu diamentowego dla wydawnictw instytucjonalnych, wymaga adekwatnego finansowania, które pokryłoby przynajmniej część kosztów związanych z wyzwaniami prawnymi i technicznymi otwartego dostępu do monografii.
4. Rozwój i umiędzynarodowienie humanistyki wymagają wzmocnienia krajowej infrastruktury otwartej nauki
Polska polityka naukowa oparta na zasadach otwartości, powinna inwestować w rozwój zespołów i narzędzi służących otwartemu dostępowi, stosowaniu zasad FAIR i innych standardów wypracowanych przez międzynarodowy ruch otwartej nauki. Te działania pozwolą wzmocnić widoczność naszych publikacji i efektów badań w zagranicznych bazach danych oraz w Europejskiej Chmurze Otwartej Nauki (EOSC).
Infrastruktura wspierana z publicznych środków, bez nstawienia na zysk, i koordynowana przez środowisko naukowe służy uczonym do dzielenia się wiedzą zarówno ze sobą nawzajem, jak i z partnerami społecznymi, takimi jak organizacje pozarządowe i dziennikarze. Na ten solidny fundament – sprawnie działającą infrastrukturę – składają się zarówno narzędzia informatyczne (bazy danych, oprogramowanie), standardy tworzenia, przechowywania i wymiany zapisu danych i know-how, jak i przede wszystkim odpowiednio wykwalifikowany personel: od obsługi IT po dobrze przeszkolonych pracowników wydawnictw i bibliotek.
Krajowa infrastruktura otwartej komunikacji naukowej dotychczas opierała się na oddolnych inicjatywach, które często cierpią na brak stabilnego finansowania i możliwości rozwoju. Według najnowszych raportów, potrzeby infrastrukturalne w tym obszarze są ogromne i wymagają stałych nakładów pieniężnych na rozwój baz danych i ich obsługę informatyczną oraz podniesienie kwalifikacji całych zespołów, które będą wdrażać nowe procesy wydawnicze. Stabilna, nowoczesna infrastruktura komunikacji naukowej, współtworzona i kierowana przez jej użytkowników pozwoli lepiej wykorzystać środki publiczne.
Podpisano:
Instytucje:
Podpisy indywidualne:
Dr Maciej Maryl (Centrum Humanistyki Cyfrowej IBL PAN)
Dr Magdalena Wnuk (Centrum Humanistyki Cyfrowej IBL PAN)
Dr Piotr Wciślik (Centrum Humanistyki Cyfrowej IBL PAN)
Dr Marta Świetlik (Centrum Humanistyki Cyfrowej IBL PAN)
Dr Gabriela Manista (Centrum Humanistyki Cyfrowej IBL PAN)
Mateusz Franczak (Centrum Humanistyki Cyfrowej IBL PAN)
dr Tomasz Umerle (Centrum Humanistyki Cyfrowej IBL PAN)
Mariola Wilczak (Centrum Humanistyki Cyfrowej IBL PAN, Biuletyn Polonistyczny)
Prof. dr hab. Ryszard Nycz (Redaktor naczelny pisma „Teksty Drugie”)
Prof. dr hab. Dariusz Jemielniak (Akademia Leona Koźmińskiego)
Maja Bogajczyk (Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie)
Patryk Hubar-Kołodziejczyk (Instytut Badań Literackich PAN | Uniwersytet Warszawski)
Monika Karwacka (Uniwersytet Śląski)
Beata Klyta (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego)
Dr Marek Mikołajec (Uniwersytet Śląski w Katowicach)
Prof. dr hab. Marcin Miłkowski (Instytut Filozofii i Socjologii PAN)
Dr Anna Zatora (Uniwersytet Łódzki)
Prof. dr hab. Jarosław Płuciennik (Uniwersytet Łódzki)
Ryszard Burek (ICM Uniwersytet Warszawski)
Dr Iwona Sójkowska (Biblioteka Politechniki Łódzkiej; Stowarzyszenie EBIB)
Agata Chwastek (Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie)
Prof. dr hab. Zbigniew Osiński (UMCS w Lublinie)
Dr Maja Drzazga-Lech (Instytut Socjologii, Uniwersytet Śląski)
Prof. dr hab. Katarzyna Materska (Uniwersytet Śląski w Katowicach)
Aleksandra Zawadzka
Dr Natalia Pamuła (Instytut Badań Informacji i Komunikacji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika)
Prof. dr hab. Mikołaj Sokołowski (Instytut Badań Literackich PAN, Przewodniczący Rady Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki)
Dr Anna Kowalcze-Pawlik (Uniwersytet Łódzki)
Dorota Dziedzic (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego)
Małgorzata Przybyszewska
dr Paweł Rams (Instytut Badań Literackich PAN)
dr hab. Tomasz Kubalica (Uniwersytet Śląski w Katowicach)
Przemysław Starowicz (Uniwersytet Śląski w Katowicach)
Dr Anna Matysek (Uniwersytet Śląski w Katowicach)
dr habilitowana Beata Gontarz (Uniwersytet Śląski w Katowicach)
Jacek Maj (Uniwersytet Jagielloński)
dr hab., prof. IBL PAN Bartłomiej Szleszyński (Instytut Badań Literackich PAN)
dr Anna Mędrzecka-Stefańska (Instytut Badań Literackich PAN)
dr Kajetan Mojsak (Instytut Badań Literackich PAN)
dr Marta Sukiennicka (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
Nikodem Wołczuk (Instytut Badań Literackich PAN)
Agnieszka Szulińska (Instytut Badań Literackich PAN)
dr hab. Andrzej Radomski (Instytut Nauk o Kulturze UMCS)
dr Aneta Drabek (Uniwersytet Śląski w Katowicach)
dr Tomasz Krupa (Uniwersytet Jagielloński)
Dr hab. Estera Lasocińska (Instytut Badań Literackich PAN)
prof. Irena Elżbieta Kotowska (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie)
Joanna Szytuła (Muzeum Narodowe w Krakowie)
Aleksandra E. Adamczyk (Uniwersytet Śląski w Katowicach)
dr hab. prof. IBL PAN Beata Śniecikowska (Instytut Badań Literackich PAN)
dr hab. Dorota Sieroń
dr hab. Ewa Letkiewicz (Instytut Nauk o Kulturze Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie)
Dr Jarosław Woźniak (Uniwersytet Wrocławski)
Prof. ucz. dr hab. Michał Haake (Uniwersytet Adama Mickiewicza)
Dr Łukasz Kołoczek (Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie)
dr hab. Jan Kajfosz (Uniwersytet Śląski w Katowicach)
Dr Alicja Wang (Uniwersytet Jagielloński)
Prof. dr hab. Szymon Wróbel (Wydział Artes Liberales Uniwersytet Warszawski)
Dr hab. prof. UWM Mirosław Pawliszyn (Instytut Filozofii UWM w Olsztynie)
Dr Artur Hellich (Uniwersytet Warszawski)
Dr Justyna Koszarska-Szulc (Instytut Badań Literackich PAN)
Dr hab. Bartosz Kaliski (Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN)
Dr Adela Kobelska (Wydział Polonistyki, Uniwersytet Warszawski)
dr hab. Prof. UAM Mirosław Wobalis (Instytut Filologii Polskiej UAM w Poznaniu)
Dr hab. Justyna Kowalska-Leder (IKP Uniwersytet Warszawski)
dr hab. Justyna Tabaszewska (Instytut Badań Literackich PAN)
Maria Manista (Vrije Universiteit Amsterdam)
dr Marcin Krzanicki
Dr Weronika Kostecka (Wydział Polonistyki UW)
Prof. dr hab. Agnieszka Matusiak (Uniwersytet Wrocławski)
Prof. Paweł Próchniak (Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie)
Dr hab. Radosław Piętka (Uniwersytet Adama Mickiewicza)
Ewa Wyszyńska (Uniwersytet Warszawski)
Dr hab. prof. IBL PAN Andrzej Leśniak (Instytut Badań Literackich PAN)
Prof. dr hab. Marcin Cieński (Uniwersytet Wrocławski)
Dr hab. prof. UŁ Natalia Lemann (Uniwersytet Łódzki)
Dr Konrad Niciński (IBL PAN)
Prof. dr hab. Beata Baczyńska (Uniwersytet Wrocławski)
Karolina Prusiel (Uniwersytet Warszawski)
Prof. Dr hab. Bogusław Bakuła (Uniwersytet Adama Mickiewicza)
Dr hab. Dorota Siwicka (IBL PAN)
Prof. dr hab. Krzysztof Szewior (Uniwersytet Warszawski)
Dr Stanisław Krawczyk (Uniwersytet Warszawski)
Dr Waldemar Bukowski (Instytut Historii PAN)
Prof. dr hab. Aleksander Madyda (Uniwersytet Mikołaja Kopernika)
Prof. dr hab. Jacek Kuźnicki (Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie)
dr Cezary Rosiński (Centrum Humanistyki Cyfrowej IBL PAN)
dr Alicja Pietras (Uniwersytet Śląski w Katowicach)
dr Alek Tarkowski (Open Future Foundation)
Dr hab. Krzysztof Kilian (Uniwersytet Zielonogórski)
Prof. dr hab. Adam Grzeliński (Instytut Filozofii UMK)
Prof. dr hab. Małgorzata Sugiera (Uniwersytet Jagielloński)
Prof. dr hab. Anna Janicka (Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku)
Prof. dr hab. Zbigniew Chojnowski (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie)
Jakub Kamiński
Dr Paweł Kowalski (Instytut Slawistyki PAN)
Dr Paweł Wojciechowski (Uniwersytet w Białymstoku)
prof. dr hab. Małgorzata Mikołajczak (Uniwersytet Zielonogórski)
Dr Monika Gromala (Polska Akademia Nauk – Stacja Naukowa w Wiedniu)
Dr Olga Taranek-Wolańska (Uniwersytet Wrocławski)
Dr Beata Koper (Uniwersytet Opolski)
Dr Katarzyna Moskal (Muzeum Krakowa)
Dr hab. Krzysztof Wasilewski (Politechnika Koszalińska)
Prof. dr hab. Przemysław Czapliński (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
Dr hab. Marta Zielińska (Instytut Badań Literackich PAN, Teksty Drugie)
Manifest Otwartej Humanistyki
Dołącz do nas i podpisz manifest (w imieniu swoim lub instytucji), jeśli zgadzasz się z naszymi postulatami. Razem możemy wzmocnić pozycję otwartej nauki w Polsce!
O manifeście. Tekst powstał w efekcie dyskusji prowadzonych podczas spotkania „Jakiej ewaluacji potrzebuje humanistyka w Polsce?” zorganizowanego w IBL PAN przez zespół OPERAS-PL 6 czerwca 2024 roku. Choć manifest wykorzystuje argumenty i zagadnienia podnoszone podczas dyskusji, można go traktować wyłącznie jako stanowisko osób pod nim podpisanych, a nie wszystkich uczestników spotkania. Zachęcamy do udostępniania treści manifestu w Państwa jednostkach, zespołach i sieciach.
- Czasem opłaty przybierają formę tzw. umów transformacyjnych, niwelujących opłaty publikacyjne dla subskrybentów, zob. https://esac-initiative.org/transformative-agreements-enable-oa-transition/. ↩︎
- https://www.thenation.com/article/society/neuroimage-elsevier-editorial-board-journal-profit/
↩︎ - https://sparcopen.org/our-work/big-deal-cancellation-tracking/ ↩︎
- Rezolucja PE z dnia 17 stycznia 2024 r. zawierające zalecenia dla Komisji w sprawie promowania wolności badań naukowych w UE ↩︎
- Zalecenie KE z dnia 25 kwietnia w sprawie dostępu do informacji naukowej oraz jej ochrony ↩︎
- Zalecenie UNESCO w sprawie otwartej nauki przyjęte 23 listopada 2021 roku ↩︎
- Action Plan for Diamond Open Access (zenodo.org) ↩︎
- Raport na temat czasopism diamentowych (otwartanauka.pl) ↩︎
- Biblioróżnorodność jako kulturowe zróżnicowanie tradycji pisania i publikowania naukowego jest związana z rozwojem otwartości w nauce, zob. Shearer, K., Chan, L., Kuchma, I., & Mounier, P. (2020). Fostering Bibliodiversity in Scholarly Communications: A Call for Action. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.3752923, Leão, D. (2021, marzec 16). Innovative models of bibliodiversity in scholarly publications. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.4608499
↩︎ - Jak udostępniać dane zgodnie z zasadami FAIR? (otwartanauka.pl) ↩︎
- Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce – Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego – Portal Gov.pl (www.gov.pl) ↩︎
- Recognising Digital Scholarly Outputs in the Humanities – rapport ALLEA ↩︎
- Zob. Wnuk et al., Modele wydawnicze dla otwartych monografii w humanistyce. Raport., Centrum Humanistyki Cyfrowej IBL PAN, 2024. DOI 10.5281/zenodo.10838053 ↩︎
- Dreyer, M., Stone, G., Tummes, J.-P., Gingold, A., Iannace, D. E., Pogačnik, A., Varachinka, H., Bandura-Morgan, L., Barnes, L., Laakso, M., Manista, G., Mounier, P., Păltineanu, S., Proudman, V., Redhead, C., & Rooryck, J. (2024). Report on the PALOMERA survey on open access policies for books in the European research area. DOI 10.5281/zenodo.13607261 ↩︎