W piątek 26 maja w Pałacu Kultury i Nauki odbyło się spotkanie z branżą wydawnictw naukowych, organizowane przez Centrum Humanistyki Cyfrowej w ramach Międzynarodowych Targów Książki w Warszawie, poświęcone kooperacyjnym modelom wydawniczym w OA, promowanym w ramach działań OPERAS-PL.
Spotkanie rozpoczęło się od powitania gości i zaprezentowania europejskiego konsorcjum OPERAS oraz jego polskiego oddziału przez koordynatorkę, Magdalenę Wnuk.
OPERAS-PL został przedstawiony jako:
- Krajowy oddział znaczącej europejskiej infrastruktury, upowszechniający jej cele, usługi i produkty w Polsce.
- Inicjatywa opierająca się na rezultatach badań, która odpowiada na aktualne potrzeby środowiska humanistycznego w Polsce.
- Centrum wiedzy o infrastrukturach badawczych, modelach biznesowych i dobrych praktykach wspierających otwarty dostęp w naukach humanistycznych.
Następnie przeszliśmy do podsumowania działań prowadzonych od września ubiegłego roku w ramach projektu dofinansowanego z MEiN, związanego z wypracowaniem nowych modeli wydawniczych dla monografii naukowych w otwartym dostępie. W gronie ekspertów z branży przedstawiliśmy wstępne wnioski i zaproponowaliśmy możliwości dalszej współpracy w ramach konsorcjum.
W projekcie #OtwartaHumanistyka udało nam się do tej pory przeprowadzić 4-etapowe badania, mające na celu prześledzenie praktyk otwartego dostępu jako rozwiązania wzmacniającego widoczność i wpływ monografii w obecnej komunikacji naukowej. Rozpoczęliśmy od zebrania danych z ankiet diagnozujących stan praktyk OA (realizowanych we współpracy z Dariah), następnie przeszliśmy do pogłębionych wywiadów z wybranymi interesariuszami. W kolejnym kroku przeprowadziliśmy warsztaty projektowe w metodologii design thinking z udziałem przedstawicieli i przedstawicielek wydawnictw oraz dostawców usług technologicznych, aż wreszcie zajęliśmy się analizą porównawcza aktualnych trendów w publikowaniu w otwartym dostępie na świecie. Szczegółowe omówienie poszczególnych etapów przedstawiamy sukcesywnie na blogu projektowym na portalu Hypotheses.org w ramach „notatnika badawczego’.
Wnioski z badań
Najważniejszymi wnioskami z działań badawczych było zarysowanie krajobrazu polskich praktyk otwartego dostępu, jako skupionego do tej pory głównie na czasopismach naukowych, dla których model diamentowy jest raczej powszechny. Monografie natomiast wciąż pozostają formatem mniej otwartym niż artykuły, stąd nasze skupienie się właśnie na wspieraniu tego obszaru. W przypadku nowych gatunków humanistyki cyfrowej w otwartym dostępie, jak chociażby monografie cyfrowe, czy jeszcze bardziej innowacyjne formy publikacji, to wymykają się one procesom ewaluacji w środowisku akademickim, przez co pozostają niezauważone i niedocenione w dorobku naukowym badaczy i badaczek. Dodatkowym problemem zdiagnozowanym przez nas jest stosunkowo niska kultura digitalizacji procesów wydawniczych, powiązana z niską jakością metadanych, które często są niekompletne, niewłaściwe lub źle deponowane. Metadane i ich jakość wpływają bezpośrednio na indeksowanie w bazach polskich i światowych, które pozwalają na wyszukiwanie poszczególnych pozycji, a także służą przyznawaniu punktów ministerialnych, które z kolei są głównym czynnikiem wyboru danego wydawnictwa czy czasopisma przez potencjalnych autorów i autorki.
Mapując proces wydawniczy monografii w otwartym dostępie, wyodrębniliśmy 5 podstawowych etapów, z których dwa ostatnie: etap przygotowania do publikacji i etap dystrybucji, zostały wskazane przez współpracujące z nami wydawnictwa jako najbardziej problematyczne i możliwe do usprawnienia. To właśnie na tych etapach odbywają się takie czynności jak: opisywanie metadanymi, dodawanie do naukowych baz danych i deponowanie w repozytoriach. Rozwiązania wypracowane podczas warsztatów projektowych, które mogłyby odpowiedzieć na te bolączki, sprowadzały się do jednego wspólnego mianownika: współpracy i kooperacji pomiędzy mniejszymi podmiotami w celu wypracowania jednego stanowiska i ustanowienia grupy wpływu na decydentów czy usługodawców.
W ramach proponowanych rozwiązań przedstawiliśmy publiczności sieć usług i projektów tworzonych i planowanych przez OPERAS-PL, jako działania wdrożeniowe krajowego oddziału konsorcjum.
Wymienione na schemacie działania odnoszą się do statutowych celów realizowanych przez OPERAS-PL, natomiast od nich wychodzą gotowe rozwiązania oraz projektowane pozycje mające odpowiadać na zdiagnozowane do tej pory zapotrzebowania. Z kolei Craft-OA, PALOMERA i DIAMAS to aktualnie tworzone europejskie projekty, których wdrożenie na polskim gruncie może wspierać realizację określonych celów.
Komentarze eksperckie
W sesji komentarzy eksperckich podczas spotkania wypowiadali się zaproszeni goście:
- Andrzej Chrzanowski (Wydawnictwo Akademickie Sedno) – przewodniczący Sekcji Wydawnictw Akademickich i Naukowych Polskiej Izby Książki, przewodniczący Komisji ds. Wydawnictw Naukowych KRASP.
- Aurelia Grejner (Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie) – prezeska zarządu Stowarzyszenia Wydawców Szkół Wyższych.
W dyskusji panelistów oraz wśród głosów z publiczności szczególnie wybrzmiała potrzeba jednoczenia wysiłków na rzecz poprawy sytuacji monografii w otwartym dostępie i jej statusu jako równo wartościowej, co drukowana, papierowa książka. Ważnym krokiem do tego celu jest praca nad nową definicją monografii w ujęciu ustawodawczym, która obejmowałaby również monografię cyfrową. Eksperci zwracali również uwagę na potrzebę organizacji dalszych szkoleń dla wydawnictw i redakcji oraz konieczność wspólnego wypracowania standardów otwierania humanistyki w Polsce, które byłyby dostosowane do lokalnych warunków.
Materiały ze spotkania znajdziesz również w zakładce „Pobierz”.
tekst: Marta Świetlik; współpraca w projekcie: Magdalena Wnuk