What makes a successful innovation? Co sprawia, że nasz pomysł udaje się przekuć w skuteczne i użyteczne rozwiązanie? Takie pytanie poruszaliśmy podczas sesji warsztatowej pt. Digital humanities, citizen science and the arts: synergies towards innovative formats na konferencji projektu COESO (Collaborative Engagement on Societal Issues) pt. Connect. Collaborate.Create (18-21 października 2023 w Paryżu). Sesja była dla nas okazją do zaprezentowania założeń OPERAS Innovation Labu i metod, jakie chce rozwijać w obszarze ewaluowania innowacyjnych projektów.
Konferencja Connect. Collaborate. Create była nie tylko zwieńczeniem projektu COESO, ale przede wszystkim okazją dla praktyków tzw. nauki obywatelskiej (citizen science) do spotkania się i dyskusji na temat tego szczególnego nurtu badawczego na styku nauki oraz działalności społecznej. Nauka obywatelska oraz będące jej częścią badania partycypacyjne (participatory research) przyjmują bardzo różne modele i są stosowane w wielu dyscyplinach. W przypadku nauk społecznych i humanistycznych są obecne szczególnie w badaniu polityk społecznych czy archiwistyce. Nauka obywatelska jest w ostatnich latach wspierana przez Komisję Europejską, co pozwala sądzić, że przyczyni się to do rozwoju projektów, angażujących różne społeczności. Wiele z tych projektów jest eksperymentalnych i wiąże się z rozwojem innowacyjnych podejść badawczych czy tworzeniem nowych zbiorów danych, metod czy narzędzi.
Jako OPERAS Innovation Lab uczestniczyliśmy w sesji, która poddała pod dyskusję innowacyjność projektów angażujących nie-naukowców. Oprócz prezentacji o Labie uczestnicy sesji mogli zapoznać się z projektem badawczym w nurcie badań partycypacyjnych Chiary Girlando (EHEES – École des hautes études en sciences sociales) oraz aplikacją do anotowania nagrań wideo Memorekall, stworzoną przez profesor Clarisse Bardiot na Uniwersytecie Rennes 2. Naszym zamierzeniem był namysł nad innowacyjnym projektem Memorekall w kontekście jego użyteczności dla badaczy takich jak Chiara oraz trudności związanych z jego rozwojem i odpowiadanie na bieżące potrzeby użytkowników.
Sesję otworzyliśmy prezentacją o OPERAS Innovation Labie, która przede wszystkim stawiała sobie za cel zdefiniowanie innowacji oraz metod jej ewaluowania. Za klasycznymi pracami ekonomicznymi z 2. połowy XX wieku innowację zdefiniowaliśmy jako wdrożenie pomysłu na usprawnienie istniejących lub stworzenie nowych procesów, rozwiązań czy produktów (Schumpeter 1983). Jednak jako OPERAS interesuje nas przede wszystkim innowacja społeczna, której celem jest poprawa jakiegoś aspektu funkcjonowania danej społeczności, w naszym wypadku szeroko pojętej społeczności humanistów i badaczy społecznych. Innowacje, które chce wspierać OPERAS mają charakter przede wszystkim cyfrowy, bo to właśnie w tej formie rozwija się otwarta komunikacja naukowa.
OPERAS Innovation Lab został przedstawiony jako zespół, którego celem jest wspieranie innowacyjnych rozwiązań oraz ich twórców. Sesja była okazją do podzielenia się metodologią „case studies”, które w nadchodzącym roku zostaną zrealizowane w ramach Work Package 4 w projekcie OPERAS-PLUS, w którym bierze udział IBL PAN. Case studies OPERAS Innovation Labu to pogłębione analizy innowacyjnych projektów na różnych etapach ich rozwoju, których celem jest dokładnie zdefiniowanie zakresu i celów projektu, a także wskazanie braków i trudności w ich realizacji lub utrzymaniu.
Kolejnymi prezentującymi w sesji były Chiara Girlando i Clarisse Bardiot. Chiara, jako badaczka muzyki dawnej, pracuje obecnie nad odtworzeniem szczególnego rodzaju przedstawienia autorstwa Monteverdiego. Dzieło to, łączące operę i madrygał, nie było wystawiane w teatrze, tylko w pokoju w jednym z weneckich domów. Swój projekt badaczka realizuje we współpracy z artystami i pracownikami teatru, a jego efektem będzie rekonstrukcja przedstawienia w kwietniu w Wenecji. Dosyć szybko okazało się, że tworzona przez Clarisse Bardiot aplikacja Memorekall może być dla badaczki pożytecznym narzędziem na etapie rekonstrukcji układu aktorów i orkiestry oraz później jako narzędzie do anotowania nagrania z wydarzenia. Clarisse zaprezentowała swoją aplikację jako narzędzie, które służy zarówno artystom, jak i badaczom do analizowania choreografii, układów tanecznych czy filmów. Memorekall w swojej najnowszej wersji umożliwia opracowanie układu w formie schematu i nałożenie go na wideo z prawdziwego przedstawienia, można także wyjściowo pracować na nagraniach wideo.
Dla projektów takich jak Memorekall największym wyzwaniem jest utrzymanie i rozwój, które są silnie uzależnione od dostępu do specjalistów oraz funduszy i zaplecza informatycznego wydawcy narzędzia. Clarisse podzieliła się też swoimi doświadczeniami związanymi z gromadzeniem się długu technologicznego, który wiąże się z koniecznością przebudowy narzędzia i dostosowania go do standardów technologicznych w sieci. Dyskusja o Memorekall i jego użyteczności zeszła również na temat etyki w badaniach angażujących nie-naukowców. Ich udział i wkład, a także wizerunek, jak w przypadku form wizualnych, są przedmiotem analizy i dlatego powinny zostać właściwie docenione i zauważone, a sami zainteresowani powinni wiedzieć, z czym wiąże się udział w projekcie cyfrowym tego typu. Metodologia OPERAS Innovation Labu w przyszłości będzie służyć takim projektom jako Memorekall do ewoluowania i przeprojektowania swoich założeń tak, aby jak najlepiej odpowiadały na potrzeby różnych interesariuszy, zarówno użytkowników, jak i sponsorów.
J. Schumpeter, (1983). The theory of economic development: an inquiry into profits, capital, credit, interest, and the business cycle.
Magdalena Wnuk